به مناسبت روز جهانی تنوع زیستی

تنوع گونه ای کشور را دریابیم

تهران- ایرنا- ایران به علت داشتن اقلیم متنوع، از غنای گونه ای جانوری و گیاهی برخوردار است اما به رغم تمام اینها حدود 74 گونه از رده جانوری کشورمان در فهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت (IUCN) قرار دارد و از برخی گونه ها مانند شیر ایرانی و ببر مازندران، جز نامی باقی نمانده است.






علاوه بر این گونه های منقرض شده در کشور گونه های ارزشمند دیگری مانند گورخر ایرانی، یوزپلنگ ایرانی، خرس سیاه و گوزن زرد نیز در خطر انقراض قرار دارند که به اعتقاد کارشناسان امر اگر راه حلی اساسی برای حفاظت از آنها اتخاذ نشود قطعا در آینده ای نه چندان دور شاهد انقراض این گونه ها خواهیم بود.

از 74 گونه قرار گرفته در فهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت، 19 گونه از پستانداران، 25 گونه از پرندگان، 16 گونه از خزندگان، 4 گونه از دوزیستان و 10 گونه از ماهیان آب های داخلی کشور هستند که در سال 2014 به عنوان گونه های مهره دار در معرض تهدید در لیست سرخ IUCN قرار گرفتند.

با توجه به اهمیت موضوع، سازمان ملل متحد 22 مه (اول خرداد) را به عنوان روز جهانی تنوع زیستی نامگذاری کرده است که در این روز فعالیت هایی در تمام دنیا انجام می شود.

این روز هر سال شعار مخصوص به خود دارد و مجمع عمومی سازمان ملل متحد شعار امسال روز جهانی تنوع زیستی را ' تنوع زیستی برای توسعه پایدار ' نامگذاری کرده است.

به اعتقاد کارشناسان تعیین این شعار نشان دهنده اهمیت تلاش های انجام شده در تمام سطوح برای ایجاد مجموعه ای از اهداف توسعه پایدار (SDGs) به عنوان بخشی از دستور کار توسعه سازمان ملل متحد پس از 2015 است.

همچنین نشاندهنده اهمیت نقش تنوع زیستی برای دستیابی به توسعه پایدار است.

اصغر مبارکی مدیر کل دفتر موزه تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی سازمان حفاظت محیط زیست به خبرنگار علمی ایرنا گفت: این دفتر برای حفاظت از گونه های گیاهی و جانوری در خطر انقراض برنامه های مطالعاتی و اجرایی تعریف کرده است.

وی افزود: تاکید دفتر ذخایر ژنتیکی بر انجام مطالعه بر روی گونه های آندمیک و بومی ایران است زیرا این گونه ها فقط در ایران پراکنش دارند از این رو فعالیت های داخلی تاثیر مستقیم بر روی حیات آنها دارد.

مبارکی ادامه داد: برخی گونه ها مانند خرس سیاه که هم در ایران و هم در کشورهای دیگر پراکنش دارند نیز از اهمیت زیادی برخوردارند اما قطعا فعالیت کشورهای دیگر نیز بر روی حیات این گونه ها تاثیرگذار خواهد بود بنابراین مطالعه گونه های آندمیک برای ما در اولویت قرار دارد.

وی افزود: یکی از این گونه های آندمیک سمندر لرستانی است که در تمام دنیا فقط در ایران وجود دارد بنابراین حفظ این گونه از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.

مدیر کل دفتر موزه تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی گفت: اکنون مقدمات برنامه مطالعاتی این گونه ها آغاز شده است و به زودی وارد مرحله اجرا می شود.

وی با با بیان اینکه بر همین اساس مطالعه برخی گونه های گیاهی نیز در دست انجام است افزود: حتی ممکن است در روند شناسایی و مطالعه گونه های مختلف گیاهی و جانوری یک منطقه به نسبت گونه ای که در آن وجود دارد، جزو مناطق حفاظت شده اعلام شود.

مبارکی در ادامه به اهداف تعهد آیچی اشاره کرد و گفت: در آخرین نشست متعاهدین کنوانسیون تعهد زیستی در سال 2010 در شهر آیچی ژاپن تعهدی در 5 محور اصلی و 20 هدف تنظیم شد که به اهداف آیچی شهرت یافت.

وی اظهار کرد: این اهداف برای سال 2020 تعریف شده است که توجه و معرفی عوامل از بین رفتن تنوع زیستی، کاهش فشارهای مستقیم بر روی تنوع زیستی و بهبود استفاده پایدار، بهبود وضعیت تنوع زیستی از طریق حفاظت اکوسیستم گونه ها و تنوع زیستی، افزایش فواید حاصل از تنوع زیستی و اکوسیستم ها برای همه و افزایش فعالیت های اجرایی از طریق طرح ریزی مشارکتی، مدیریتی دانش و ظرفیت سازی محورهای اصلی آیچی است.

*** وضعیت گونه های جانوری وحشی در ایران

ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی، برخورداری از تنوع اقلیمی به علاوه وجود منابع آبی عظیم دریای خزر در شمال و خلیج فارس و دریای عمان در جنوب از غنای گونه ای بالایی برخوردار است.

براساس آخرین بررسی ها 1140 گونه جانوری اعم از پستاندار، پرنده، خزنده، دوزیست و ماهیان آبهای داخلی در اکوسیستم های خشکی و آبهای داخلی ایران شناسایی شده است.

پستانداران با 197 گونه شناسایی شده، طیف وسیعی از جانوران را از نظر جثه در بر می گیرد، به طوری که از پستاندار بسیار کوچکی که حشره خوار کوتوله نامیده می شود و فقط در حدود 2 گرم وزن دارد تا نهنگ های بزرگ آبهای دریای جنوب با طول بیش از 30 متر و وزن 130 تن را می توان در این رده مشاهده کرد.

در میان مهره داران 535 گونه پرنده شناسایی و گزارش شده که این تعداد گونه معادل کل گونه های پرنده گزارش شده در قاره اروپا و دو سوم پرندگان خاورمیانه است، پرندگان به سبب برخورداری از قدرت پرواز ، صاحب وسیع ترین محیط بلامعارض در هوا هستند، هم اکنون پرندگانی مانند درنای سیبری، اردک سرسفید، اردک مرمری، میش مرغ، هوبره، پرندگان شکاری و تعدادی دیگر از گونه ها در کشور در معرض تهدید و انقراض قرار دارند.

از رده خزندگان نیز تاکنون227 گونه مورد شناسایی قرار گرفته ، اما اطلاعات مفید و قابل دسترس در مورد اغلب این گونه ها بسیار اندک است، کمبود مطالعات جامع در مورد بیولوژی و وضعیت حفاظتی این گونه ها از یک طرف و جمعیت رو به زوال با توجه به عوامل متعدد تهدید کننده به ویژه تخریب زیستگاه های آنها در سال های اخیر موجب نگرانی زیادی در مورد تعدادی از گونه های ارزشمند خزنده کشورمان شده است.

از رده دوزیستان نیز در 21 گونه تاکنون گزارش شده و در بین آنها سمندرها از نظر وضعیت حفاظتی از درجه اهمیت بیشتری برخوردار هستند و اطلاعات بسیار کم و جزئی از بیولوژی و اکولوژی آنها در دست است، گونه هایی مانند سمندر لرستانی، سمندر کردستانی، سمندرغارزی ایرانی و سمندر آذربایجانی در وضعیت بحرانی یا در معرض خطر انقراض قرار دارند.

ماهیان آبهای داخلی ایران شامل 160 گونه بوده که در 25 خانواده جای گرفته اند که به دلیل عدم توجه لازم به حفظ و مدیریت آبزیان آب های داخلی طی سال های اخیر مطالعات جامعی برای شناخت ماهیان در اکوسیستم های آبی مختلف صورت نگرفته و از فراوانی و پراکنش بسیاری از گونه ها اطلاعات و آمار دقیقی در دسترس نیست و یا جمعیت برخی گونه ها نظیر ماهی کورغار در معرض تهدید است.

به رغم غنای گونه ای قابل ملاحظه، متاسفانه حدود 76 گونه از رده های جانوری کشورمان در فهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت (IUCN) قرار دارد و ازگونه هایی همچون شیر ایرانی و ببر مازندران امروز جز نامی باقی نمانده و در کمتر از یک قرن گذشته منقرض شده اند و اگر برای حفاظت گونه های ارزشمند و در خطر انقراض مانند گور ایرانی، یوزپلنگ ایرانی، خرس سیاه و گوزن زرد اقدام لازم صورت نگیرد در آینده ای نه چندان دور شاهد انقراض این گونه های نادر نیز در کشورمان خواهیم بود.

در این میان 19 گونه از پستانداران، 25 گونه از پرندگان، 16 گونه از خزندگان، 4 گونه از دوزیستان و 10گونه از ماهیان آب های داخلی کشور در سال 2014 میلادی به عنوان گونه های مهره دار در معرض تهدید در لیست سرخ IUCN قرار دارند.

*** علل بروز چالش در گونه های تنوع زیستی

جزیره ای شدن زیستگاهها و جمعیت گونه ها، وجود سلاح های غیر مجاز، حضور دام بیش از ظرفیت در زیستگاهها، تجارت غیر قانونی گونه های جانوری و اجزای آنها، شیوع انواع بیماری ها، خشکسالی های متناوب، عدم امکانات، تجهیزات و نیروی انسانی کافی برای حفاظت و ضعف قوانین و مقررات برخی علل بروز این چالش ها است.

*** راهکارهای اساسی

توسعه و به کارگیری فناوری های نوین برای حفاظت گونه ها، جمع آوری سلاح های غیرمجاز و صدور پروانه حمل سلاح شکاری متناسب با نیاز دارندگان، کنترل و پیشگیری از شیوع بیماری ها در حیات وحش و تعیین تکالیف سازمان دامپزشکی در رابطه با این موضوع، افزایش جرایم شکار غیرمجاز، لحاظ کردن ارزش گونه ها، توان طبیعی و ظرفیت تحمل زیست بوم ها در طرح های توسعه، بیمه تمام محصولات کشاورزی در مقابل حمله حیوانات وحشی، جبران خسارات حمله حیوانات وحشی به انسان از محل صندوق ملیمحیط زیست و رفع موانع قانونی جهت استفاده از حمایت و مشارکت مالی بخش خصوصی در حفاظت و تنوع زیستی مانند وزارت آموزش و پرورش و دانشگاه ها برخی از راهکارهای اساسی در راستای حفاظت از تنوع زیستی کشور است.


منبع:ایرنا