یکی از بزرگ ترین و نیرومندترین پرندگان جهان است. عقاب ها منظری مغرور و ترسناک و قدرت شکارگری بسیاری دارند. برخی از عقابها حین پرواز شکار خود را صید می کنند. عقاب طلائی را گاه سلطان پرندگان گفته اند. به ندرت به آدمی حمله می کنند ولی توانائی بلند کردن یک آدم کوچک اندام را دارد.


مشخصات

عقاب معمولاً از ۷۶ تا ۸۹ سانتی متر از نوک منقار تا انتهای دم طول، و از ۳ تا ۶ کیلوگرم جرم و بال هایش حدود دو متر بلندی دارد.سر عقاب بزرگ و پوشیده از پر است. چشمانی درشت دارد که هریک از آنها در یک طرف سرش قرار دارد. از قدرت بینائی فراوان بهره مند می باشد. عقاب ها می توانند از فراز آسمانها شکار خود را ببینند و از نقاط بلند همچون صاعقه بر سر شکار نگون بخت فرود آیند. منقار نیرومند وتندی دارند. منقار عقاب طلائی به پنج سانتی متر می رسد.

برخی از عقابها منقاری بزرگتر دارند.رنگ و بال و طول و شکل عقابها از منطقه تا منطقهٔ دیگر اختلاف دارد به طوری که در عقابهای آسیائی و اوروپائی وآمریکائی تفاوت آن نمایان است. عقابها پاهایی نیرومند و به رنگ زرد و روشن دارند. عقابها برای درهم شکستن شکار خود از منقار و چنگال پاهای خود استفاده می کنند. پاهای عقاب طلائی پوشیده از پر (ریش) است، اما قسمت پائین پاها بدون پر می باشد.

محل زندگی

عقابها در علفزار و جنگل*های زمین های پست و بر فراز کوه های بلند و ناهموار و در نقاط دوردست و تقریباً دست نخورده توسط انسان زندگی می کنند.با پرها و بالهای بلند، عقاب می تواند به آسانی پرواز وشکار خود را از زمین بلند کند. عقاب گاه، با بالهای خود به شکار ضربه می زند. اما نمی تواند با بال هایش بجنگد. عقاب هنگام جنگ از منقار و پاهای نیرومند خود استفاده می کند، بیشتر عقابها قهوه ای رنگ و یا سیاه رنگ هستند. جوجه عقابها تاسن بلوغ خود که چهار سال طول می کشد پر و بال کامل ندارند.


سّن عقاب

عقابها معمولاً از ۲۵ تا ۳۵ سال عمر می کنند، البته گاه تا ۴۵ سال و حتی بیشتر هم عمر کرده اند. قلمرو عقاب ها را از پنجاه تا ۱۷۰ کیلومتر مربع پیش بینی کرده اند. آشیانه عقاب ها بیشتر بر فراز بلندی ها، بالای درختان بلند و شکاف صخره ها و کوه های مرتفع و پرتگاه ها می باشد.


عقاب طلایی

نام انگلیسی: Golden Eagleنام فرانسوی: Aigle royalنام علمی (لاتین) : Aquila chrysaetosعقاب طلایی Golden Eagle با نام علمی Aquila chrysaetos از خانوادهAccipitridae یکی از زیباترین پرندگان شکاری است که در بسیاری از مناطق جهان زیست می کند و در ایران، نیز به صورت بومی وجود دارد. از گذشته دور، این نوع عقاب به عنوان یک پرنده شکاری محبوب، توسط بشر تربیت شده است. در حال حاضر، عقاب طلایی، با توجه به تهدیدات موجود، در زمره پرندگانی است که نیاز به حمایت و حفاظت دارد.

مشخصات ظاهری

پر و بال در هر دو جنس یکسان بوده ولی، ماده بزرگ تر از نر می باشد. این پرنده دارای جثه درشت، چنگال های بزرگ، دم مستطیلی نسبتاً بلند و پهن و بال*های بلند و عریض است.

شاهپرهای اولیه بال، گسترده و بالا برگشته هستند. پر و بال پرنده بالغ، یک دست تیره و عموماً به رنگ قهوه*ای تیره بوده ولی، ناحیه فرق سر، پس گردن، طرفین گردن و صورت، و پوشپرهای ثانویه بال، رنگ طلایی یا مسی طلایی دارد (نام پرنده، بر اساس همین ویژگی است).دم به رنگ قهوه ای مایل به خاکستری می باشد.پرهای پروازی بزرگ بال ها، از زیر، خاکستری مایل به قهوه ای دیده می شود در حالی که سر، تنه و پرهای کوچک تر قسمت قدامی بال های باز، مایل به سیاه هستند. چشمان بالغین، قهوه ای تیره و منقار و چنگال ها، سیاه می باشد در حالی که پایه منقار و پاها زرد رنگ است.




سراسر ساق پا تا پنجه از پر پوشیده شده است.پرنده نابالغ، قهوه ای تیره بوده و پرهای پس سر آن به رنگ زرد مسی با قاعده سفید بی رنگ می باشد. شاهپرهای اولیه و ثانویه، سفید چرکی است. دم نیز دارای رنگ سفید چرکی به همراه نوار انتهایی تیره و پهنی است که با افزایش سن، از سفیدی آن کاسته می شود. تنوع رنگ پر و بال در پرنده نابالغ ممکن است موجب اشتباه آن با عقاب های شاهی، تالابی، جنگلی و دشتی گردد. بال و پر پرندگان جوان، در سنین ۴ – ۶ سالگی، شبیه بالغین می گردد. ۵ یا ۶ زیرگونه شناخته شده از عقاب طلایی وجود دارد که از نظر انتشار جغرافیایی، اندازه و رنگ، با هم تفاوت دارند.جنس ماده، در مقایسه با نر، طول بیشتری دارد (طول نر، ۷۶ – ۸۹ و ماده، ۸۹ – ۱۰۴ سانتیمتر). این پرنده با داشتن پهنای بال ۱۸۷ الی ۲۳۰ سانتیمتری، یکی از بزرگ ترین عقاب های نیم کره شمالی است. وزن آن، ۳ – ۶/۵ کیلوگرم (وزن نر ۳/۶ – ۴/۵ و ماده ۶/۵ – ۱/۴ کیلوگرم) می باشد.

صدا و پرواز

صدای این پرنده به صورت پارس کردن بلند و شبیه «کلیاک – کلیاک – کلیاک» (kliak – kliak – kliak) شنیده می شود.» .


عقاب طلایی توانایی بالایی در پرواز داشته و بال زنی های متفاوتی را به نمایش می گذارد. از نشانه های تشخیصی آن در حین پرواز، بال باز روی یا بال باز اوج گیری های با شکوه، همراه با بال زدن های گاه و بی گاه، می باشد. عقاب مزبور، در هنگام بال باز روی یا بال باز اوج گیری، بال ها را بالا نگه داشته و شاهپرهای اولیه را می گستراند و آن را اندکی رو به بالا، به شکل V و کاملاً به جلو نگه می دارد. سر جلو آمده و دم پهن در حالت بال باز اوج گیری، از اشتباه شدن این عقاب با سارگپه ها جلوگیری می کند. در هنگام پرواز ، در مقایسه با عقاب دریایی نابالغ دم سفید، دارای دمی درازتر و چهارگوش تر بوده ولی، بال هایش کمتر مستطیلی است. در حین پرواز، بر خلاف دیگر قوش ها و کرکس ها، بال ها را در حالت افقی نسبت به بدن، نگه می دارد.

این عقاب بال های عریضی جهت پرواز در ارتفاع داشته و برای صعود بیشتر، پرهای پروازی شکاف دارای مشابه انگشتان دست دارد. پرنده در ارتفاع قابل توجهی از زمین پرواز کرده و تا حد ممکن، کمتر بال می زند و منطقه زیر پایش را به دنبال غذا، زیر نظر می گیرد. برای شکار طعمه، از ارتفاع خیلی کم، حمله کرده و شکارش را با یک پرواز سریع رو به پایین، می گیرد و می تواند در حین پرواز، تا بیش از ۸ پوند را حمل کرده و با سرعت بالای ۸۰ مایل در ساعت پرواز کند (سرعت متوسط آن، ۲۸ الی ۳۲ است). سرعت در موقع شیرجه می تواند تا بیش از ۲۰۰ مایل در ساعت برسد.


رفتار وزیستگاهعقاب های طلایی

پرندگانی نیمه مهاجر هستند به گونه ای که برخی در یک محل باقی مانده و پاره ای دیگر مهاجرت می کنند. آنها عموماً به صورت انفرادی یا جفت زندگی می کنند، هر چند که ممکن است پرندگان جوان غیر جفت، در دستجاتی دیده شوند، یا بالغین در آب و هوای نامعتدل یا وجود غذای بسیار فراوان، به صورت گروه هایی مشاهده شوند.عقاب طلایی در زیستگاه های باز و نیمه باز و در ارتفاع ۳۶۰۰ متری از سطح دریا یافت می شود. زیستگاه های مورد سکونت آن شامل توندراها، بوته زارها، چمنزارها، بیشه زارها، درخت زارها و جنگل های مخروطی است. بیشتر این عقاب ها در نواحی کوهستانی یافت می شوند، ولی، در تالاب ها و زیستگاه های ساحلی و مصبی نیز لانه گزینی می کنند. به طور کلی، عقاب طلایی در کوهستان های کم گیاه و خشک، و گاهی جنگل های کوهستانی و صخره های ساحلی و دشت ها زندگی می کند.



تولید مثل و رشد


سن بلوغ جنسی در نر و ماده، ۴ – ۷ سالگی است. این پرنده در هر سال، یک بار زاد و ولد می کند. فصل تولید مثل، بسته به موقعیت جغرافیایی، از ماه اسفند و مرداد است. این عقاب ها تک همسر بوده و ممکن است چندین سال، روابط جفتی خود را حفظ کنند. در جمعیت های غیر مهاجر، جفت ها در تمام طول سال، با هم می مانند. در انواع مهاجر، جفت گزینی و روابط جنسی، زمانی آغاز می شود که آنها به نواحی تولیدمثلی بر می گردند. فعالیت های جفت گیری شامل پرواز موج وار یک یا هر دو جفت، تعقیب، شیرجه رفتن، حمله کردن های ظاهری، نمایش چنگال ها، با هم اوج گرفتن و چرخیدن است.عقاب طلایی، اغلب در لبه پرتگاه ها یا نوک صخره ها و هم چنین، روی درختان بلند یا عمارت های ساخته بشر، نظیر آسیاب بادی، برج دیدبانی و دکل برق، آشیانه می سازد. نر و ماده، در بهار، با کمک تکه های چوب و شاخه های ضخیم، لانه ای سکو مانند با عرض بیش از ۲ متر، در ارتفاع تا ۱۰۷ متری ساخته و داخل آن را با گیاهان نرم، علف، برگ و پوست درختان، خزه و گلسنگ آستر می کنند. جفت های نر و ماده می توانند در منطقه تولیدمثلی خود، چندین لانه داشته باشند که اغلب، از سالی به سال دیگر و قبل از هر فصل جفت گیری، آنها را بازسازی کرده و مجدداً به کار می گیرند.
نر و ماده، در ساخت یا مرمت لانه شرکت می کنند. در فصل تولیدمثل، ۱ الی ۴ تخم (به طور متوسط، ۲ تخم) به رنگ سفید کدر با نقاط یا لکه های قهوه ای یا قهوه ای مایل به قرمز، به فواصل ۳ تا ۴ روز، گذاشته می شود. وظیفه اصلی خوابیدن روی تخم ها، بر عهده ماده است هر چند که نر نیز اغلب در این کار مشارکت می کند. ۳۵ تا ۴۵ روز (متوسط ۴۲ روز) طول می کشد تا جوجه ها از تخم بیرون آیند. والدین، به تغذیه جوجه ها می پردازند، هر چند که جنس نر، به ویژه در چند هفته نخست، بخش عمده غذا را فراهم می کند. ۴۵ تا ۸۱ روز وقت لازم است تا جوجه ها پر در بیاورند. در این زمان، آنها از طریق راه رفتن، جست و خیز یا افتادن از لانه، آن را ترک می کنند. آنها پرواز را در سن ۱۰ هفتگی شروع کرده و ۸۰ – ۳۲ روز بعد از پر درآوری، زندگی مستقلی را آغاز می کنند.عقاب طلایی، در حالت وحشی، بالای ۳۰ سال و در اسارت، بیش از ۴۶ سال عمر می کند.

غذایی

این پرنده، به عنوان پرنده ای شکارگر، غذایی متنوعی از حیوانات زنده و مرده، عمدتاً شامل پستانداران کوچکی نظیر خرگوش، سنجاب، موش خرما و راسوی بدبو دارد که به میزان کمتر، پرندگانی مثل باقرقره، زاغی و کبوتر، خزندگان (لاک پشت و مار) و ماهیان را شامل می شود. والدین، تا چند ماه بعد از پر درآوردن جوجه ها، با تکه تکه کردن غذا، به تغذیه آنها می پردازند.دشمنان شکارچی عقاب های طلایی کم هستند. بعضی مواقع، جوجه های آنها توسط سایر پرندگان شکارگر صید می شوند.


پراکندگی جغرافیایی


عقاب طلایی در نیمکره شمالی، در نواحی امریکای شمالی (عمدتاً در نیمه غربی)، سراسر اروپا، آسیا و شمال افریقا پراکنده است. عقاب طلایی در ایران به صورت بومی و به تعداد فراوان یافت می شود. این پرنده، ساکن نواحی کوهستانی و مرتفع غرب و شمال ایران است.


وضعیت حفاظت

در گذشته، این عقیده نادرست که عقاب طلایی به احشام (گوسفندان) و طیور حمله می کند موجب شد پرنده مزبور به طور گسترده مورد بی مهری انسان واقع شود. گاهاً این عقاب را با هدف تربیت آن به عنوان پرنده شکاری، به دام می اندازند. در حال حاضر، این پرنده در بسیاری از کشورها مورد حمایت قرار گرفته و در ایران نیز، در ردیف پرندگان حفاظت شده قرار دارد. عقاب طلایی در مناطق مربوطه با تراکم نسبتاً بالایی یافت میشود.

منابع:

  • سایت کویرهای ایران
  • ویکی پدیا
  • سایت پرندگان ایران