دیده بان حقوق حیوانات: یکی از مظاهر گردشگری ماجراجویانه، جستجو و تماشای نمونه*های حیات وحش در زیستگاه آنهاست، بخصوص هنگامیکه نسل برخی از آنها در معرض انقراض قرار گرفته باشد.

امروزه برگزاری تورهای ماجراجویانه و بسیار جذاب دیدار از حیات وحش از رونق خوبی برخوردار است. این مهم با توجه به علاقه فراوان مردم به طبیعت با بالا بردن سطح فرهنگی در حفاظت از حیات وحش و محیط زیست اهمیّت توسعۀ آن را لازم می نماید.به گزارش ایسنا شهرستان شاهرود علاوه بر جاذبه های متعدد تاریخی، عرفانی و طبیعی در بخش تورهای ماجراجویانه و دیدار از حیات وحش نیز از قابلیّت بسیار بالایی برخوردار است. علاوه بر مناطق حفاظت شدۀ خوش ییلاق و منطقۀ شکار ممنوع تپال، وجود “خوار تو ران” بزرگترین منطقۀ حفاظت شدۀ خاورمیانه و پارک ملی توران دومین ذخیره گاه بزرگ زیست کره بعد از سرنگیتی تانزانیا و گونه*های گیاهی و جانوری نادر و منحصر به فرد آن تحت حفاظت ویژه و تحقیقات ملّی و بین المللی قرار دارد.

گونه*هایی که با نام گور ایرانی و یوز ایرانی و زاغ بور (زاغ ایرانی) به نام کشورمان در مجامع جهانی ثبت شده است.یکی از گونه*های حیات وحش منطقۀ خورتوران که به آفریقای ایران مشهور است و در اینجا به معرفی آن می پردازیم گورخر ایرانی است. گورخر ایرانی (Persian Wild Ass) نوعی گورخر آسیایی (Equus Hemionus onager) و جانوری از خانوادۀ اسب* سانان (Equidae) و بومی بیابان*های ایران، سوریه، هند و تبّت است.

این حیوان در گذشته در ایران زیستگاه وسیعتری داشته و حتی در پارک ملّی کویر نیز دیده می شد، امّا اینک زیستگاه آن در ایران به منطقۀ توران شاهرود و منطقۀ بهرام گور در نیریز منحصر شده و تحت حمایت شدید است. گورخر ایرانی در فهرست سرخ (IUCN) در وضعیت بحرانی یا شدیداً در معرض خطر انقراض (CRC1) سازمان های بین المللی قرار دارد.در گذشته*ای نه چندان دور گله*های بزرگ گور در بیشتر مناطق کویری و نیمه کویری ایران مشاهده می شد. جمعیّت این گونه حیات وحش در اوایل انقلاب در حدود ۴۵۰ رأس ذکر شده که این تعداد روز به روز سیر نزولی داشته و امروز به کمتر از 200 رأس می رسد.

این روند نزولی در اثر چرای بی رویه دام، شکار غیرمجاز و عوامل طبیعی مانند خشکسالی و افزایش جمعیّت انسانی در خوار تو ران بوجود آمده و نسل آن را در خطر انقراض قرار داده است. دغدغه*ای که نباید آنها به سرنوشت شیر و ببر ایرانی (مازندران) دچار شوند.گور ایرانی شباهت زیادی به الاغ دارد؛ لیکن جثّه اش بزرگتر، گوش هایش بلند، باریک و نوک تیز، جمجمه اش کشیده، گردنش کلفت و دمش بلند است و در انتهای آن یک دسته موی سیاه رنگ به صورت منگوله روییده است.

یال سیاه رنگی روی گردن و پشت و لکۀ گرد و سیاهی در قسمت دست های این جانور دیده می شود. رنگ بدن آن زرد مایل به نارنجی است. برخی گورخر ایرانی را با جانوری که در فیلم های راز بقا با خطوط راه راه سیاه و سفید نشان داده می شود اشتباه می گیرند. آن جانوران «گور اسب» نام دارند و فقط در آفریقا زندگی می کنند. گورخر منطقۀ خوراتوران شاهرود بدنی یک دست قهوه ای روشن یا نخودی رنگ دارد. حیوانی بسیار قوی و گریزپا که می تواند با سرعت برابر 60 تا 70 کیلومتر در ساعت بدود.

زیستگاه این حیوان به طور کلّی دشت ها، تپه ماهورهای کوتاه، درمنه زارها، قیچ زارهای بلند واقع در مناطق بیابانی و استپی است. گورخر در هنگام روز فعّال است و بیشتر صبح زود و موقع عصر مشاهده می شود. گورها به صورت اجتماعی زندگی کرده و حسّ بینایی، بویایی و شنوایی بسیار قوی دارند. این حیوان وابستگی زیادی به آب دارد. اندازه طول بدن آنها معمولاً 108 تا 250 سانتیمتر، طول دم 30 تا 40 سانتیمتر، ارتفاع بدن 100 تا 145 سانتیمتر و وزن آن بین 200 تا 260 کیلوگرم متفاوت است.

گور ایرانی از گیاهانی مانند تاغ و درمنه تغذیه می کند. جفت گیری گورها در اواخر خرداد صورت گرفته و نوزاد یک سال بعد به دنیا می آید. گور ماده هر دو سال یک بار بچه می زاید. طول عمر این گونه جانوری در حدود 40 سال است.گورها به دلیل زندگی در بیابان و محافظت از خود در برابر درندگان از قدرت دید بالایی برخوردارند. چشم آنها در دو طرف صورت به گونه ای قرار گرفته که میدان دید بسیار وسیع و سه بعدی را شامل می شود. آنها تنها قادر به دیدن یک خط مستقیم در پشت سر خود نیستند. گورها می توانند همه چیز را رنگی ببینند. گورخر ها طعمه های بسیار مناسبی برای گوشت خوارانند و اگر جمعیتشان کم شود، نسل گوشتخواران نیز منقرض خواهد شد. در فصل جفت گیری، دعوای سختی بین نرها برای انتخاب جفت صورت گرفته و هر گور نر تلاش می کند بهترین همسر را برای خود انتخاب کند. این جدال ها، که غالباً با لگد زدن بوده، اغلب نرها قسمت انتهایی دم خود را در اثر گاز گرفتن رقیب از دست می دهند.گورها به خوبی برای زندگی در بیابان سازگار شده اند این حیوانات زیبا با پاهایشان گیاهان بیابانی را از وسط باز کرده و قسمت های میانی گیاه که نرم تر است و هنوز خشک نشده را با دندان های آسیای بسیار پهن و تاج دارشان، می خورند.


دندان های نیش گورها کوچک تر است و نوع ماده آن فاقد دندان نیش است. از آنجا که غذای گورها ارزش غذایی کمی دارد، آنها مجبورند 60 تا 80 درصد اوقات شبانه روز را به چرا مشغول باشند.گورخر ایرانی در طول تاریخ یکی از مظاهر بارز شکار ایرانیان بوده و از دیرباز، تصوّر این حیوان وحشی در شعر و ادب فارسی نمایان است. شاعران بسیاری در توصیف شکارگاه های ایران همواره به این حیوان اشاره کرده اند.


این گونه از جنبه های متفاوتی مانند ساق، سم، سرین و سرعت مورد توجّه شاعران قرار گرفته و ترکیباتی نظیر”گورسرین” ، “گورساق” و “گورسم” در اشعار فارسی، نشان دهنده این موضوع است.در شاهنامه داستان هایی دربارۀ شکار گور به دست بهرام ساسانی (مشهور به بهرام گور) نقل شده و بعدها این موضوع مورد اشاره شاعرانی همچون حکیم عمر خیّام قرار گرفته است.حال برای دیدار از زیستگاه و خود گورخر ایرانی چه باید کرد؟ در حال حاضر برای دیدن زیستگاه آنها می بایست با عزیمت به شاهرود که از طریق فرودگاه شاهرود و خطوط ریلی نیز امکان پذیر است و از آنجا به سمت محیط بانی دلبر واقع در بخش بیارجمند مسافتی در حدود 160 کیلومتر را باید طی کرد. در حال حاضر تعداد 4 رأس در داخل فنس توسط محیط بانان سختکوش پارک ملّی توران محافظت و نگهداری می شوند و دیدن آنها آسان است. اما برای تماشای خود گورخرها بهتر است با مراجعه به یکی از آژانس های گردشگری که در زمینه تورهای ماجراجویانه و حیات وحش فعالیّت دارند اقدام نمود.


بدیهی است که دفاتر مربوطه پس از هماهنگی های لازم با محیط زیست و مدیریت پارک ملّی توران و اخذ مجوز مقدمات تور را فراهم می کنند.ناگفته نماند رفتن به این تورها اصول و قواعد خاص خود را دارد که می بایست قبل از عزیمت مطالعه و آموزش های لازم فرا گرفته شود تا نتایج مطلوب و مورد نظر حاصل شود. همچنین در تورهای حیات وحش حضور یک راهنمای حرفه ای، با تجربه و آشنا به منطقه و رفتار شناسی حیوانات ضروریست.دیدن آسمان با شکوه و پرستارۀ کویر خوار تو ران شاهرود که با همه آسمان*هایی که تاکنون دیده*اید تفاوت دارد تجربه دیگری از طبیعت*گردی برای شما رقم خواهد زد.

تفرّج در منطقه نمونۀ گردشگری رضاآباد، شترسواری در بلندترین رمل*های ماسه ای ایران، دیدار از روستاهای هدف گردشگری قلعه بالا و زمان آباد، کوه پیغمبر، قصر پلنگ (معدن مس مخروبه)، روستای محصور در ماسه بادی درب آهنگ و نیز حیات وحش نادر یوز ایرانی (آسیایی) و زاغ بور هرگز از خاطرتان محو نخواهد شد.گفتنی است که به همّت اداره محیط زیست از محل مصوبات سفر ریاست جمهوری، موزۀ تاریخ طبیعی شاهرود پذیرای طبیعت دوستان و حامیان حیات وحش است که دیدار از آن هم خالی از لطف نخواهد بود. اگر خواستید از شهرستان شاهرود و منطقۀ خوار تو ران دیدن کنید هرگز از بازدید از آرامگاه سلطان العارفین بایزید بسطامی و شیخ ابوالحسن خرقانی نگذرید چرا که حال و هوایی دیگر به گشت و گذار شما خواهد بخشید.

منبع:دیده بان حقوق حیوانات