نگاهی به وضعیت حیوانات خانگی


چندسال قبل یك روزنامه ورزشی اقتصادی تیتر اول خود را به دو شیر به نامهای فیلی و لیلی اختصاص داد كه در منطقه مایان تبریز و در یك باغ وحش خصوصی پای بازیكن تیم فوتبال تراكتورسازی را گاز گرفتند. موارد مشابه كم نیستند. بسیاری ایرانیان مانند تمام مردم دنیا به نگهداری حیوانات مختلف علاقه نشان می دهند و این علاقه، گاه با نگهداری حیوانات وحشی ما را در برابر پرسش های فراوانی قرار می دهد. از حیوانی به نام سیاه گوش كه نوعی گربه وحشی است تنها چند قلاده در ایران باقیمانده وجالب آنكه دو قلاده از آنها در اختیار كسی است كه باغ وحش خصوصی در نزدیكی پایتخت دارد و سیاه گوشهایش در باغی زندگی می كنند كه گل رزهایی با حدود ۱۲۰رنگ در آن پرورش داده شده اند. سگها و گربه ها نیز جایگاه خاص خود را دارند و پرندگان، حیواناتی هستند كه در بسیاری منازل خانواده های ایرانی می توانند سراغی از آنها گرفت. گاه موارد عجیبی نیز مشاهده می شوند. حامد، صاحب یك بوتیك در شهرك غرب تهران اخیراً عقربی را خریده كه میزان زهر آن هر هفته باید بررسی شود اگر نه می تواند دردسری بزرگ درست كند. نگهداری مار، بخصوص مار آبی نیز كمابیش دیده می شود ولی آیا خانواده های ایرانی می دانند كه چگونه باید با این مخلوقات خدا رفتار كنند؟ واقعیت این است كه حیوانات در بسیاری خانواده های ایرانی حضوری مستمر دارند و انكار آن تنها پاك كردن صورت مسأله است. شاید بهتر باشد به جای نادیده گرفتن موضوع و یا نفی اهمیت آن ابتدا بپذیریم كه نگهداری حیوانات در منازل یك حقیقت است و آنگاه بررسی كنیم كه تا چه حد با آنها برخوردی انسانی صورت می گیرد؟ صحنه از پای در آوردن خرسی كه به دانشگاهی پناه برده بود هنوز در ذهن بسیاری باقیمانده و جالب آنكه توجیه مسؤولان مربوطه فقط گرهی به گره ها افزود. گاه یك پرنده می تواند به مونسی تبدیل شود. من مردی را دیدم كه چنان به مرغ عشق كم قیمت خویش دلبسته بودكه اگر اتفاقی برایش می افتاد خودش را نمی بخشید.
و این آغاز داستانی است كه حیوانات نقش اول آن را بازی می كنند. كلیله و دمنه به شكلی دیگر در حال روایت است. باید آن را جدی گرفت و به جای برخورد فیزیكی با صاحبان حیوانات روش چگونگی نگهداری را آموخت.
اما و اگرهای یك مسأله!

طاعون گاوی و مشمشه در اسبها باعث شد تا بحث تأسیس مدرسه دامپزشكی (بیطاری آن زمان) در ایران جدی شود. سرانجام در سال۱۳۱۱ خورشیدی وزارت جنگ با كمك مدرسه كشاورزی مدرسه عالی دامپزشكی را تأسیس كرد. دكتر اسدالله **** رئیس این مدرسه بود. حكومت وقت با آلمانیها رابطه خوبی داشت و به همین دلیل دایره امور حقوقی اداره كل صناعت نامه ای به سفارت ایران در برلین نوشت و از آنها خواست نسبت به استخدام هفت دكتر دامپزشك اقدام كنند. حدود سال۱۳۱۲ خورشیدی پرفسور «دامن» آلمانی برای این كار استخدام شد و چون مسؤولیت مدرسه عالی بر عهده وزارت كشاورزی بود و این وزارتخانه دامپزشك كافی در اختیار نداشت اداره آن در اختیار وزارت جنگ قرار گرفت. تعدادی ازدامپزشكان نظامی پس از پایان تحصیلات در فرانسه راهی ایران شدند و به خدمت مدرسه عالی درآمدند. مدرسه عالی دامپزشكی و مدرسه عالی فلاحت (دانشكده كشاورزی) جزو اولین دانشكده هایی بودند كه قبل از تأسیس رسمی دانشگاه تهران فعالیت خود را آغاز كردند. نخستین فارغ التحصیلان، ۱۶نفر بودند كه در سال۱۳۱۶ دوره چهارساله خود را به پایان رساندند. اگرچه باغ دلگشا نخستین مكان دانشكده بود ولی در سالهای۱۳۱۲ تا ۱۳۱۳ باغ سردار محتشم به مبلغ ۳۰هزار تومان توسط اداره كشاورزی خریداری و دانشكده به آنجا منتقل می شود. در سال۱۳۱۴ نظارت اداره دامپزشكی به كرج انتقال می یابد و بدین گونه از نظارت اداره دامپزشكی ارتش خارج شد تا زندگی نوین خود را آغاز كند؛ زندگی نوینی كه تاكنون ادامه داشته است. در كنار رشد دامپزشكی كه بیشتر به حیوانات اقتصادی و بیماریهای آنان می پرداخت لزوم توجه به حیوانات تزئینی خانگی نیز احساس می شد. حضور حیوانات مختلف در بطن جامعه شهری وهمزیستی با انسان موجب افزایش نیاز صاحبان حیوانات به خدمات دامپزشكی و در نهایت افزایش درمانگاههایی بود كه به صورت مستقل به ویزیت بپردازند. طبق آماری كه در سال۱۳۸۲ از اداره دامپزشكی استان تهران استعلام شد دوازده درمانگاه طیور و ۳۵درمانگاه گرایش طیور فعالیت داشتند. ضمن آنكه درمانگاههای دام كوچك استان نیز به عدد ۳۳ می رسیدند. اما طی دوسال اخیر با رشد چشمگیر اینگونه درمانگاهها مواجه بوده ایم كه آماری به مراتب بالاتر از آمار سال۸۲ دارند. ویزیت حیوانات زینتی وخانوادگی بین ۳ تا ۶ هزارتومان متغیر است و سگها به دلیل خو گرفتن به انسان معمولاً بیشترین تعداد حیوانات خانگی را تشكیل می دهند. از سویی ماهیهای آكواریومی نیز به دلیل زیبایی خاص خود و مرزی كه به وسیله شیشه میان محل زندگی حیوان و انسان ایجاد می شود از جایگاه خاصی در خانواده های ایرانی برخوردار هستند ولی طبق آمار استخراجی مورخ۲۱ مردادماه سال ،۸۲ تنها یك درمانگاه آبزیان در تهران فعالیت داشت كه این تعداد اكنون اندكی گسترش پیدا كرده اند. در این مورد می توان بسیار نوشت. ماهی ها بی صدا زندگی می كنند، بی صدا بیمار می شوند و در نهایت بی صدا نیز می میرند.شاید به همین دلیل صاحبانشان كمتر به لزوم مراقبت های پزشكی آگاه هستند. طبق آماری كه در سال۸۲ بر روی خروجی خبرگزاری جمهوری قرار گرفت تنها ۲۰درصد حیوانات خانگی در تهران از سلامت كامل برخوردار هستند و ۸۰درصد دیگر به دلیل عدم تزریق به موقع واكسن، نداشتن امكانات تغذیه و رفاهی مناسب و... یا از بیماریهای خاصی رنج می برند و یا رشدی نامناسب دارند. نشانه های فعلی نیز خوشایند نیستند. اگر حیوانات اقتصادی به دلیل ارتباط مستقیم با تغذیه انسانها از حمایت های خاصی برخوردار می شوند در زمینه حیوانات تزئینی با ضعفهای فراوانی روبرو هستیم. هر چند در مورد حیوانات اقتصادی و شكل برخورد با آنها نیز اما و اگرهای فراوانی وجود دارد. صاحب یك مرغداری در منطقه ای نزدیك شهر اصفهان به تأسی از برخی همكارانش یك شب قبل از انتقال مرغ به كشتارگاه تا می توانست محلول آب و شكر به آنها می داد تا بر وزن آنها به صورت مقطعی اضافه شود. نمونه های تأسف آور دیگری نیز وجود دارند كه نیازمند بررسی بیشتری است.
حیوان، گاه مونس انسان!
دكتر جواد یعقوبی، مدیر اولین كلینیك اختصاصی حیوانات تزئینی در تهران می گوید: «هیچ كس نمی تواند فردی را به خاطر نگهداری حیوانی ولو مشمئز كننده سرزنش كند (البته با در نظر گرفتن بی خطر بودن آن برای اطرافیان) چرا كه كاملاً مسأله شخصی و سلیقه ای است. در ایران نیز بسیاری از مردم به نگهداری حیوانات مختلف علاقه نشان می دهند. اما آنچه حائز اهمیت است شناخت كلی نسبت به نگهداری حیوان توسط صاحب حیوان می باشد چرا كه انسان با اكثر حیوانات بیش از ۵۰ بیماری مشترك و منجمله هپاتیت، هاری و انگلی دارد. شناخت مسائل مربوط به نگهداری حیوان با علم روز بسیار آسان گشته. تزریق واكسن، معاینه ماهانه حیوان توسط دامپزشك، تغذیه سالم و مناسب وعدم سهل انگاری در مراقبت به راحتی می تواند حیوان را پاك و عاری از بیماری كند.»دكتر یعقوبی به نكته ای جالب اشاره می كند، اینكه بسیاری از روانپزشكان و روانشناسان برای درمان بعضی از بیماریها و مشكلات فكری، نگهداری جاندار غیرانسان را توصیه می كنند. «بسیاری از پزشكان روان درمانی برای رهایی انسان از برخی مشكلات فكری، نگهداری حیوانی را پیشنهاد می كنند و علم ثابت كرده این پیشنهاد بارها نتیجه مطلوب داده است.» در حالی كه بزرگترین باغ وحش خاورمیانه در كردان كرج در حال احداث و راه اندازی است می توان پیش بینی كرد كه مردم با دیدن حیوانات مختلف كه در سایر باغ وحشهای ایران وجود ندارند و شاید نگهداری آنان به صورت شخصی كمی غیرمعمول به نظر برسد راغب شوند تاگونه ای از این حیوانات را به منازل خود بیاورند در آن صورت است كه با موج جدیدی از مطالبات درمانی و آگاهی نسبت به نگهداری حیوانات روبرو می شویم. آیا فكر می كنید موجودیت فعلی می تواند مانع از تكرار حادثه ای چون كشتن آن خرس شود كه می توانست به راحتی بیهوش شود؟ و آیا محیط زیست می تواند جوابگوی این نیاز خفته باشد؟ پاسخ تاكنون منفی بوده.
این تنها یك روی سكه را به ما نشان می دهد. دغدغه های دكتر یعقوبی قابل تأمل است: «مشكلی كه خواسته یا ناخواسته به وجود آمده عملكرد دامپزشكی به صورت سازمانی است، در حالی كه باید خود نقش وزارتی داشته باشد و با استمرار این روند دامپزشكی همچون زنجیری گسسته است. نظام دامپزشكی ناهمواریهای زیادی دارد و با توجه به اینكه كمتر از ۵سال تشكیل شده تا به حال ۲ یا ۳ رئیس عوض كرده و با این مدیریت نمی توانیم همچون پزشكان و مهندسان دیوار محكمی داشته باشیم. متأسفانه این مسأله ضربه سنگینی به دامپزشكی زده. همكاران به معنای واقعی هم كاری نمی كنند و ما تنها با حمایت دولت می توانیم به پیشرفتهای بهتری نایل شویم.» نگرانی یعقوبی را با بیان یك خاطره بهتر می توان درك كرد: «اسفندماه سال گذشته مراجعه كننده ای خواستار خریداری یك سگ شد، با توجه به اینكه كلینیكها حق خرید و فروش ندارند و تنها می توانند فروشنده حیوان را كه به تأیید كلینیك می باشد، معرفی كنند، ما نیز سگ مطلوب مراجعه كننده را به وی واگذار كردیم اما هنوز ۱ ماه از سال جدید نگذشته بود كه وی طی تماس تلفنی خواستار فروش آن حیوان شد و وقتی با تعجب ما روبرو شد در كمال خونسردی گفت: من سگ را فقط برای سفر به شمال می خواستم و دیگر نیازی به آن ندارم!!! چشم و هم چشمی و در نظر گرفتن تنها زیبایی حیوان متأسفانه در جامعه ما بسیار است. بهار و تابستان بیشترین خرید و فروش را در سال دارند و این مسأله متأسفانه بازیچه و سرگرمی بودن حیوان را نشان می دهد این علم هنوز ناشناخته است و این درد بسیاری از دامپزشكان است.»در بسیاری از خانواده های ایرانی پرنده های تزئینی زندگی می كنند اما بسیاری از این پرنده ها فصل كوچ دارند. با این حال دكتر یعقوبی معتقد است كه می توان با انجام یك عمل خاص كه ابداع خود اوست این مشكل را حل كرد: «با این عمل بدون اینكه به تولید مثل و یا ایجاد هرگونه اثر منفی در پرنده منجر شود، می توان تنها قدرت اوج گیری پرنده را كم كرد.» یعقوبی تاكنون حدود ۳۰۰عمل بدون تلفات در این حوزه انجام داده.پیشرفت علم دامپزشكی غیرقابل كتمان است و بی بهره بودن از آن آزار موجوداتی است كه گاه با یك شیرین كاری یا آوازی طبیعی ما را و افسوس های ما را به دنیای فراموشی می برند. آن را جدی بگیریم.
وفا شمس
منبع:aftabir.com