منطقه حفاظت شده بیستون ، کرمانشاه

نام انگلیسی : Bistoon protected area
نام فارسی : منطقه حفاظت شده بیستون
منطقه حفاظت شده بيستون در استان كرمانشاه، بين 30/34 عرض شمالي و 50/46 طول شرقي، واقع شده و مساحت آن در 54 هزار و 950 هكتار است.
پوشش گياهي: بلوط، آلبالو وحشي، زالزالك، گلابي وحشي، بنه
پستانداران: كل و بز، گرگ، پلنگ، گوركن اين دشت داراي 1320 متر ارتفاع از سطح دريا مي باشد طوريكه وضعيت استثنايي كوه موجب شده تا عده اي آن را دروازه زاگرس نامند محوطه بيستون در محدوده اي به طول 5 كيلومتر عرض 3 كيلومتر قرار دارد.
ايرانيان باستان بيستون را به خاطر جايگاه خاصش بغستان ( جايگاه خديان ) مي ناميدند در متون تاريخي بيستون در دوره هاي مختلف به نامهاي بغستان – بگستان – بهستون – بهستان – بيستون آمده است.بيستون به علت شرايط خاص جغرافيايي از آغاز زندگي بشر تا دوران معاصر مورد توجه انسانها قرار گرفته و از هر دوره آثاري در آن ديده مي شود. 29 اثر آن در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است .حيات وحش منطقه : به مناسبت موقعيت و شرايط خاص ارتفاعات منطقه به تبعيت از شرايط اقليمي زاگرس ، داراي محيط و ويژگي هاي منحصر به منطقه بوده و عوامل مساعد زیستگاهي براي تنوع حيات وحش را در خود دارد .ويژگي هاي عمده حيات وحش به شرح زير مي باشد :الف) پستانداران :گونه اصلي پستاندار بزرگ منطقه ، کل و بز و گوسفند وحشي ( قوچ و ميش ) مي باشد که در نواحي کوهستاني و صخره اي و تپه ماهورها پراکنده مي باشند . بهترين پناهگاه براي گونه کل و بز ارتفاعات و نقاط صخره اي مي باشد ، اين ارتفاعات با داشتن پوشش علفي و بوته اي خوش خوراک و دره هاي پرآب شکاف ها و پناهگاه هاي متعدد استعداد پذيرش تعداد قابل توجهي کل و بز را دارد . لازم به ذکر است که در حال حاضر در اين پناهگاه مقررات منع چراي دام در منطقه 5/1 امن اجرا مي گردد . کلهاي منطقه حفاظت شده بيستون فربه و داراي شاخ هاي بلند و بسيار قطور مي باشند . قوچ و ميش دومين پستاندار بزرگ علفخوار منطقه است و چون اين جانور از نظر زيستگاه بيشتر با دام اهلي در رقابت مي باشد جمعيت آن صدمه بيشتري ديده است .از گونه هاي ديگر پستاندار منطقه که مشاهده مي شود خرس قهوه اي است اين حيوان در سراسر منطقه در ارتفاعات و دره ها پراکنده بوده مخصوصاً در نقاطي که تردد انسان کمتر است بيشتر ديده مي شود . خرس قهوه اي در اين نواحي از ميوه بلوط و ساير گياهان به ندرت از جوندگان ، خزندگان و حتي لاشه جانوران بزرگ وحشي و اهلي تغذيه مي کند به احتمال زياد خرس قهوه اي در اين منطقه زمستان ها در خواب به سر مي برد از پستانداران ديگر مي توان به پلنگ و گربه جنگلي اشاره نمود زيستگاه پلنگ به خاطر نوع شکارش با کل و بز يکي مي باشد . گرگ آسيايي و شغال و روباه سه گونه پستاندار از خانواده سگ سانان هستند که در منطقه ديده مي شوند . گراز ( خوک وحشي ) از ديگر پستانداران بزرگ منطقه است که در تقسيم بندي پستانداران منطقه جاي دارد . اين جانور روزها به ارتفاعات رفته و شبها به بيشه مي رود .گونه هاي ديگري از حشره خواران ازجمله خارپشت ( جوجه تيغي ) و همچنين انواع جوندگان به خصوص خرگوش نيز در منطقه مشاهده مي گردد .ب) پرندگان منطقه :در محدوده و حوالي منطقه بيستون بسياري از پرندگان بومي و مهاجر کشور به صورت جمعي و يا دسته هاي کوچک و انفرادي مشاهده مي شوند . هر چند در بين اين گونه ها نمونه کمياب و مشخصي که پرنده شناسان را جلب و راهي منطقه کند به ندرت ديده مي شود . يکي از با ارزشترين پرندگان منطقه که ميتواند قابل بحث باشد کبک مي باشد اين پرنده بومي منطقه با نام علمي ( Ale Ctoris Chukar ) در اکثر کوهستان هاي بلند ايران که در تابستان قلل آن برف داشته باشد وجود دارد . کبک ها معمولاً آشيانه خود را زير بوته ها ، سنگ ها و گاهاً نيز در پرتگاه ها مي سازد . از ساير پرندگان قابل شکار حلال گوشت مي توان کبوتر چاهي ، کبوتر کوهي و فاخته را نام برد .کبوتر چاهي در دره هايي که دو طرف آن داراي صخره باشد – در طاقچه هاي سنگي و همچنين هموار حاشيه شمالي ديده مي شود . فاخته ( کبوتر جنگلي ) در فصل تابستان در درختزارهاي حاشيه و نيز در جنگلهاي داخل منطقه زيست مي کند . فاخته که با پرواز سنگين و پر صدا و خال سفيد گردنش از ساير کبوتر ها مشخص مي شود . به واسطه گوشت لذيذش مورد علاقه شکارچيان محلي منطقه مي باشد . از پرندگان شکاري دليجه بحري و شاهين که از پرندگان شکاري نجيب قابل تربيت و جزء سياه چشمان مي باشند در منطقه مبادرت به آشيانه سازي مي کنند . عقاب طلايي و چند گونه عقاب ديگر در منطقه زاد و ولد مي کنند . از لاشخورها دال و کرکس در منطقه مشاهده مي شود از پرندگان گنجشک سان سهره و گنجشک و .... در منطقه ديده مي شود . از کلاغها : کلاغ معمولي ، کلاغ نوک سرخ و زاغي در منطقه فراوانند .• خزندگان و دوزيستان منطقه : اقليم ، آب و هوا ، توپوگرافي و زيستگاه از عواملي هستند که در پراکندگي جغرافياي زيستي خزندگان ايران موثرند . متأسفانه تا کنون بررسيهاي زيادي در مورد خزندگان ايران بالاخص ناحيه زاگرس به عمل نيامده و معدود نمونه هايي که جمع آوري شده نتيجه مطالعات زيست شناسان خارجي بوده در صورتي که مطالعه و بررسي هاي همه جانبه درباره خزندگان ، هر سال در دنيا اهميت زيادتري پيدا مي کند و دانشمندان بيشتري جذب اين رشته از زيست شناسي مي شوند در منطقه حفاظت شده مي توان از خانواده آگاماها ( آگاماي صخره اي و آگاماي پوست شني ) نام برد . همچنين گونه هايي از انواع مارهاي سمي ايران و مارهاي آبي در منطقه وجود دارند . مار آبي غير سمي است دندان زهري ندارد و در کليه رودخانه ها و نهرهاي بزرگ منطقه ديده مي شود . شترمار استپي نيز ماري نسبتاً طويل و غير سمي به طول حدود 50/1 متر است که در نقاط نيمه استپي ديده مي شود . نقش بدن اين مار شبيه افعي مي باشد ولي برعکس ماري بي آزار مي باشد . مار ديم از جنس تير مار صحرايي ماري است نسبتاً نازک و بسيار سريع که از درختان نيز بالا مي رود و پرندگان را شکار مي کند .ازجمله مارهاي کاملاً سمي منطقه ، گونه اي افعي از خانواده افعي هاي حقيقي ( ويپريده ) است که در نقاط ايران به گرزه مار معروف است . همچنين مي توان در منطقه لاک پشت معمولي و لاک پشت آبي(برکه اي) را مشاهده نمود .
منطقه حفاظت شده بيستون داراي حدود چهارگانه به شرح زير مي باشند :حد شمالي : از پل ميانراهان به طرف غرب در امتداد رودخانه طاهر آباد و گيلانه و ارمني جان – چشمه قنبر – کرتويچ پائين – چم علي آبادالي – چم کرتويچ بالا و از کرتويچ بالا در امتداد جاده جيپ رو پس از گذشتن از قراء چشمه آلوچه قريه خليل الله .حد غربي : از قريه خليل الله به طرف جنوب در امتداد جاده مالرو در دره شور پس از گذشتن از گردنه چپاوي و قريه کريزاغله و گردنه چالاب جانه و چاه آب سيفله و گردنه گوشلکه الي قريه کنشت و سپس حد غربي منطقه منطبق بر حدود شرقي پناهگاه حيات وحش ورمنجه در امتداد حد شرقي زمينهاي ارتش و پس از عبور از دامنه ارتفاعات شهرک ظفر و شهرک دانش و سيم خاردار پادگان سپاه . تا تقاطع جاده نوکان با جاده شوسه قديمي طاق بستان .حد جنوبي : از تقاطع جاده نوکان با جاده شوسه به طرف شرق در امتداد جاده قديمي تا اتصال آن به جاده آسفالته و سپس در امتداد جاده آسفالته .گونه هاي جانوري و گياهي بيستون به نقل ازکارشناسان محيط زيست :منطقه بيستون در مختصات جغرافيايي 29/34 تا 29/34 عرض شمالي و 20/47 تا 14/47 طول شرقي قرار دارد و قرارگرفتن اين منطقه در بخش مهمي از زاگرس و وجود شرايط مناسب از نظر ژئومورفولوژي و توپوگرافي که با برقراري تغييرات ارتفاعي چشمگير همراهي مي شود در کنار ساير استعدادهاي محيطي از جهات اقليمي باعث استقرار پتانسيل هاي منابع بيوفيزيکي در محدوده شده و از اين طريق موجبات غناي تنوع زيستي از دو بعد گونه اي و اکو سيستمي گرديده است . ميانگين بارندگي اين منطقه 400 تا 450 ميليمتر در سال و متوسط حداکثر دما 30 تا 35 درجه و متوسط حداقل دماي آن 12- تا 13- درجه سانتيگراد است . بيشترين ميزان بارندگي در فصول بهار تا پائيز انجام شده و تابستان خشک در منطقه حاکم مي شود . اين مناطق عبارتند از آب و هواي سرد کوهستاني که در ارتفاعات از شمال و شمال شرقي با حضور مراتع استپي همراهي مي شوند . اقليم معتدل که در مناطق جنوبي و جنوب غربي با حضور غالب جوامع جنگلي بلوط متمايز مي شود و شرايط آب و هوايي که در ارتفاعات و در حوزه رودخانه و با حضور غالب بادام و بنه مشخص مي شود . ساير عناصر متشکله گياهي بيستون که عمدتاً بر روي ارتفاعات صخره اي و به صورت جوامع درختچه اي و بوته اي به چشم مي خورند را مي توان به شرح زير مورد اشاره قرارداد : گونه هايي از افرا، نسترن ، زالزالک ، گون ، رز ، شيرسک ، باريجه ، بداغ هفت کول و .....علاوه بر آن گونه هايي از انواع حشرات و از جمله سنجاقک و ملخ ، لاک پشت ، مهميز دار آگاما ، گونه هاي متعددي از پرندگان ، جوندگان ، پستانداران ، دوزيستان در اين منطقه وجود دارد .ساکنان بيستون عموماً روستائياني هستند که ناچارند قسمتي از سال را پذيراي رقابت عشاير کوچ رو در محدوده تحت بهره برداري خود باشد .براساس برآوردهاي کارشناسي سازمان محيط زيست حدود حداقل 15 گونه از پستانداران ، 5 گونه پرندگان ، 10 تا 30 گونه خزنده و وجود حداقل 25 گونه درختي ، 10 تا 12 گونه درختچه اي ، 50 تا 90 گونه از تيره هاي مختلف گياهي حکايت مي کنند .ضمناً حدود 100 نمونه حشره از 17 راسته مختلف و حداقل 4 نمونه از دوزيستان نيز مورد شناسايي قرار گرفته است .وجود راسته هايي از پستانداران شامل گوشتخواران ، زوج سمان ، جوندگان و خفاش ها در بيستون محرز مي باشد . در ميان راسته گوشتخواران موجود در منطقه از پلنگ ، گرگ ، شغال ، روباه ، کفتار ، گربه وحشي ، خرس قهوه اي ياد مي شود . در ميان جوندگان نيز مي توان به سنجاب گونه هايي از موش ، خرگوش و نيز خفاش هايي مثل نعل اسبي بزرگ و خفاش لب کوتاه اشاره نمود . فراواني کل و بز ، قوچ و ميش در منطقه از جمله ويژگي هاي محدود مي باشد . برخي از گونه هاي مهم خزندگان و از جمله گونه هايي از مارهاي غير سمي و سمي و مارمولک هاي متفاوت و به خصوص نوعي سوسمار غارنشين از ديگر ذخاير ارزشمند پوشش جانوري منطقه مي باشند .در بين پرندگان : گنجشک ، گونه هايي از کلاغ ، چکچکک ، ابلق جنوبي ، دال، سهره معمولي ، بادخورک معمولي ، کمرکولي ، دليجه و گروهي پرندگان شکاري متمايز تر از بقيه هستند .شاخص گياهي منطقه جنگل هاي بلوط است . گونه بلوط موجود در منطقه از نوع : Quercasbrantilvar. Prsica گونه هاي با اهميت ملي جانوري در اين منطقه عبارتند از کل و بز ، قوچ و ميش ، کاراکال شمالي ، گونه هايي از خفاش ( مثل خفاش نعل اسبي ) ، پلنگ ، سوسمار ، گوسفند وحشي ، سياه گوش ، سار صورتي، بحري و طرلان مي باشد .چند نمونه از گونه هاي مذکور يا در حال انقراض هستند يا به کلي از بين رفته اند . گونه هاي گياهي با مصارف دارويي و خوراکي مثل بلوط و بند ، شيرين بيان ، جو وحشي ، يونجه وحشي ، کتيرا و ... وجود دارد .نمونه هاي ديگر آن زالزالک ، موسير ، تره کوهي ، انجير کوهي ، کنگر ، ون ، ذغال اخته و انواعي از قارچ و ... مي باشد . برای مشاهده نقشه هوایی منطقه کلیک کنید.