لاله واژگون - چهار محال و بختیاری


اثر طبیعی ملی لاله واژگون با مساحتی بالغ بر380هکتار در سال 1375طی مصوبه شماره 150 مورخ 27/11/75شورایعالی محیط زیست به مجموعه مناطق تحت مدیریت سازمان پیوست.

موقعیت جغرافیایی:
این اثر با 3554657 تا 3556614 عرض جغرافیایی و 438183 تا 440971 طول جغرافیایی در بخش فارسان استان چهار محال بختیاری واقع گردیده است.




ویژگیهای منطقه:
لاله واژگون گياهي چند ساله با گل هاي بسيار زيبا از خانواده سوسن است . گلدهي لاله هاي واژگون در ماه ارديبهشت می باشد و هر ساله هزاران نفراز مردم علاقمند را به تماشا از نقاط دور و نزديك استان و خارج از استان به سوي خود جلب مي نماید. از مهمترین گونه های گیاهی به غیر از لاله واژکون میتوان از کرفس کوهی واز گونه ها-ی جانوری میتوان از کل و بز و پلنگ نام برد.

گویند این گل در آن زمان که گلوی سیاووش پاکنهاد با تیغ تیز گرسیوز خونریز، آن پلید دژخیم بدنهاد، آشنا می شد، شاهد ماجرا بود. از پس آن اندوه، گلگونه رخ، سر به زیر افکند تا آرام آرام اشک بریزد بر بیگناهی سیاووش.


گل لاله واژگون با نام علمی (Fritillaria) گیاهی است دیدنی که در هوای لطیف مرغزارهای سرسبز کوهسارهای سربلند و مغرور ایران زمین می روید. جای جای این خاک گهرخیز هنرزا، سرشار از دیدنی هایی است که در پهن هسار گیتی اگر یگانه نباشد، کمیاب و نایاب است.
در پاوه و اورامانات هم به این گل اشک سیاوش می گویند. لاله واژگون در نقش سرستون هاي ساساني ها هم در موزه طاق بستان در كنار نقش پادشاه ساساني ديده مي شود.
یکی از جایگاه های رویش این گیاه زیبا، گلستان کوه در نزدیکی خوانسار است که این یادمان بی گناهی سیاووش را در دل خود برای آیندگان پاس داشته است. از پس زمستان با سرمای دلنشین و برف فراوان، آنک در بهار و درآغازین روزهای اردیبهشت، که ایران بهشت گیتی می گردد و خاکش رشک فردوس برین، سراسر گلستان کوه سرشار از گیاهان خوشبو و سودمندی، مانند آویشن و موسیر و گون است که هرکدام داروی بیماری و درمان دردی هستند.
دانشمندان دوازده هزار نوع گونه گیاهی را در ایران شناسایی نموده اند، که حدود پانزده درصد آن منحصر به ایران بوده و در هیچ کجای جهان، به طور طبیعی رشد و نمو ندارند. اين گياه نخستين بار در سال 1576 ميلادي به وسيله جهانگردان اروپايي از ايران به اتريش برده شد و در باغ هاي ثروتمندان و خاندان سلطنتی پرورش يافت. ازسده 19 ميلادي كشت آن در هلند نيز رواج يافت. نكته جالب توجه و تاسفبار اينكه در ايران بيش از 170 گونه لاله به طور طبيعي رشد و نمو مي كند، حال آنكه هلند به سرزمين لاله ها مشهور است. ارتفاعات لرستان و بختیاری و بخش هایی از مناطق همجوار این دو استان عمده ترین رویشگاه لاله های واژگون هستند
در کنار دیدن این لاله های بی مانند، سرچشمه زیبا با درختان کهنسال تناور و عسل بسیار گوارا و سودمند خوانسار را فراموش نکنید.

لاله های واژگون یکی از ۱۲ هزار گونه گیاهی شناسایی شده در کشور است که زیباییی آنها نفس را در سینه حبس کرده و کمتر کسی است که آرزوی دیدن آنها را در آغازین فصل سال نداشته باشد.
بیش از ۱۵ درصد گونه های گیاهی ایران منحصر به فرد بوده و به عبارت دیگر در هیچ کجای دنیا به صورت طبیعی رشد و نمو نمی کنند.
لاله های واژگون نیز یکی از گیاهان مشهور ایران است که موسم گلدهی و جلوه گری آن فرا رسیده است.
در میان لاله های ایران، لاله واژگون از شهرت و زیبایی منحصر بفردی برخوردار است و همه ساله عده ای برای تماشای این جلوه طبیعی کم نظیر راهی دامنه های زاگرس می شوند.
گلستان کوه در خوانسار، ارتفاعات اشتران کوه لرستان و کوه های صمصامی در چهار محال و بختیاری بیشترین انبوهی از این گلها را در خود جای داده اند.
این گل در ارتفاع ۱۵۰۰ متر بالا پراکنش دارد و تحت تاثیر دمای هوا از اوایل بهار در نواحی شمالی زاگرس و در نزدیکی خوانسار شروع به شکوفایی میکند و در مناطق جنوبی در اواسط تابستان به گل می نشیند.
لاله واژگون که با نام های لاله سرنگون و اشک مریم نیز شناخته می شود، ۱۲۰ سانتیمتر از سطح زمین ارتفاع دارد.
این گیاه با گل های زنگوله ای درشت به رنگ نارنجی مایل به قرمز به طرز زیبایی از داخل بانوشگاه های سیاه رنگ روی زمینه سفید آرایش یافته اند.
این گل سازگاری زیادی با دامنه های سنگلاخی و صخره ای دارد و در صورت عدم تخریب به واسطه دام و انسان حتی ۱۰ هزار شاخه از آن را در یک دشت می توان مشاهده کرد.





چرای احشام، تخریب زیستگاه برای ایجاد اراضی کشاورزی، برداشت مستقیم این گیاه و عرضه به بازار مهمترین عوامل تهدید لاله های واژگون است.

این گیاه نخستین بار در سال ۱۵۷۶ میلادی به وسیله جهانگردان اروپایی از ایران به اتریش برده شد و در باغ های افراد ثروتمند پرورش یافت.

شیوه پرورش لاله واژگون در باغ ها و گلخانه ها در سطح وسیعی از اروپا رواج دارد در حالی که این گل در فلات ایران به طور طبیعی رشد و نمو می کند و این مساله ضرورت حفاظت این گونه گیاهی در ایران را بیش از پیش میکند.

برخی محققان معتقدند، گل لاله ابتدا از ایران به قسطنطنیه برده شد و بوس بکیوس سفیر امپراتور روم بذر لاله را از قسطنطنیه به وین انتقال داد. پس از آن اروپاییان با این گل زیبا آشنا شدند و از قرن ۱۹ میلادی کشت آن در هلند نیز رواج یافت.
نکته جالب توجه اینکه در ایران بیش از ۱۷۰ گونه لاله به طور طبیعی رشد و نمو می کند، حال آنکه هلند به سرزمین لاله ها مشهور است.


نویسنده : جعفر سپهری